Leeswijzer
Voor het thema ‘Participatief ontwerpen’ is er gekozen voor het Londense
project the Warves in Dephtford omwille van de totaalbenadering waarbij zowel
stedenbouw, mobiliteit, als sociale infrastructuur en gemeenschapsvorming –
hardware en software - aan bod komen. Kenmerkend is hier ook dat het
participatieproces werd opgestart vanuit het private initiatief, met name de
projectontwikkelaar, die voor het participatief luik het bureau Soundings onder
de arm nam. Soudings op haar beurt profileert zich niet als een communicatie- of
participatiebureau. Het zijn architecten en stedenbouwkundige ontwerpers die
kiezen voor participatief ontwerpen.
Case the Warves Dephtford – Londen
Algemene context van het project
In Zuid-Londen, aan de oevers van de Thames in de wijk Dephtford vind je the
Warves, een locatie van 4,5 hectare, met overwegend industriële gebouwen,
autokerkhoven, opslagplaatsen en braakliggende terreinen. Twee buurtparken,
Pepys park en Dephtfordpark, begrenzen het gebied. Je vindt hier enkele
foto’s: autokerkhof, braakliggend terrein, toren, torens.
Het initiatief voor het participatieproces ging uit van de
projectontwikkelaar tevens de eigenaar van de gronden: City And Provincial
Properties Ltd. De plannen als resultaat van het participatieproces werden in
december 2009 ter goedkeuring voorgelegd aan de London Borough of Lewisham. Het
volledige planningsconcept, met een uitgebreide toelichting, vind je hier.
Volgens de planning worden er 905 nieuwe woongelegenheden gebouwd, zowel
familiewoningen als appartementen (voor een deel sociale woningen). De woningen
zullen aan hoge ecologische kwaliteitsstandaards beantwoorden. Het wordt een
gemengde ontwikkeling met verder ook aandacht voor commerciële ruimtes,
bedrijvigheid, heraanleg van kwaliteitsvolle publieke ruimte, nieuwe
voetgangersverbindingen, openbaar vervoer en een verbetering van de sociale
infrastructuur (onderwijs, gemeenschapsvoorzieningen, recreatie,
tewerkstelling…). Conform de intentie van de projectontwikkelaars zouden hier
in de loop van de volgende 10 jaar 580 tot 750 nieuwe werkplaatsen kunnen
gecreëerd worden. Al deze geplande ontwikkelingen moeten de renovatie van deze
verwaarloosde site op gang trekken.
Verloop
In 2005 verkochten de plaatselijke autoriteiten de
Aragon Tower, een sociale woontoren, aan privéontwikkelaars met als doel om
onder meer via de opbrengst van deze verkoop middelen te verwerven om te
investeren in de renovatie van de publieke ruimte en de herontwikkeling op gang
te trekken van het gebied Pepys Estate. De toren met uitzicht op de Thames werd
omgebouwd tot lofts en appartementen van een hogere prijsklasse. The Aragon
Tower is bij het bredere publiek trouwens bekend van de BBC reeks ‘the Tower’.
De wijkbewoners protesteerden fel tegen de wijze waarop zij geportretteerd
werden in deze serie. Deze Tower functioneert als een eiland op zich voor een
betere klasse, en het is vooral het gebrek aan integratie van de nieuwe inwoners
in het wijkgebeuren dat voor wrevel zorgt bij de huidige bewoners. De kritiek op
de aanpak van de Tower opende de poort naar een participatieproces voor het
masterplan.
Soundings is een bureau van ontwerpers en stedenbouwkundigen
dat zich ook toelegt op procesbegeleiding en participatie in ruimtelijke
planningsprocessen. Soundings werkt zowel voor private ontwikkelaars als voor de
overheid. Het was de projectontwikkelaar City And Provincial Properties
Ltd die Soundings onder de arm nam voor de begeleiding bij de opmaak van het
masterplan voor The Warves Depthford. In Groot-Brittannië bestaat de wettelijke
verplichting voor de ontwikkelaar/landeigenaar om bij een nieuwe ontwikkeling
van een gebied een deel van de voorziene opbrengsten te investeren in
gemeenschapsprojecten. Hier ging de ontwikkelaar nog een stap verder en werden
de bewoners en verschillende lokale sociale organisaties link naar opsomming van
sociale organisaties via de inbreng van Soundings betrokken bij de planvorming
voor dit masterplan. De plaatselijke autoriteiten waren op de hoogte en
ondersteunden het participatieproces, maar waren niet actief betrokken bij de
planvorming en de participatiemomenten.
Het project verliep in vier fases:
Fase1: Vinger aan de pols, Taking
soundings, van december 2008 tot maart 2009, een observerend onderzoek naar
noden en wensen van alle stakeholders.
Fase2: Visie uittekenen, Drawing The Vision, van april tot juli 2009,
werken met de bewoners rond visievorming in een creatieve dialoog.
Fase3: Plannen maken, Making Plans, van augustus tot november 2009,
voorontwerp maken en bespreken met bewoners en stakeholders. Na de fase drie was
het wachten op de planningsaanvraag en de daarmee gepaard gaande hoorzitting en
het Statement Of Community Involvement.
Fase4: Tijdelijk gebruik en Early Win projecten, Community Development, vanaf
januari 2010 wordt verder gewerkt met de bewoners rond de ontwikkeling van
“early wins” en tijdelijk gebruik. (meanwhile use).
Ingezette informatie- en participatiemiddelen
Soundings zette een grootschalig consultatie- en participatieproces op
waarbij ongeveer 7 000 mensen werden geïnformeerd en ongeveer 700 mensen
deelnamen aan allerlei activiteiten. Zo vonden er 13 openbare infoavonden
plaats, werden er meer dan 30 'one to one ‘ interviews afgenomen om een beter
inzicht te krijgen in het hele scala van mogelijkheden en kansen van het
gebied.
Een brede waaier aan sociale organisaties werd betrokken bij het
planningsproces. De bevolking nam deel aan discussiewandelingen (walk and talk),
picknicks op het terrein, tentoonstellingen en workshops.
Het bijzondere aan dit project is dat er ook intensief gewerkt is met de
kinderen uit de buurt. De leerlingen van Deptford Park Primary, de lagere
school, hebben het gebied uitgebreid bezocht, gingen samen op zoek naar de
historische wortels van het gebied enz.
Soundings treedt in heel dit proces op als brugfiguur tussen bevolking en
opdrachtgevers, ontwikkelaars, architecten. Soundings werkt met hen nauw samen
om in elk stadium van het traject input te geven in het planningsproces.
Soundings onderhield de contacten met de lokale overheid en besprak de
randvoorwaarden voor het participatieproces. In een tweede rol gaf Soundings het
participatieproces met de lokale bevolking en actoren vorm.
Alle informatie werd verzameld in een database die doorheen het hele traject
voor alle partners toegankelijk was. De resultaten van dit hele traject zijn
vastgelegd in het Statement of Community Involvement waar de plaatselijk
overheid en de betrokkenen zich verbinden tot het wederzijds respecteren van de
inbreng van de burgers. Het project bevindt zich nu – anno zomer 2010 – in een
fase waarbij ingezet wordt op ‘early win’ projecten, tijdelijk gebruik, en het
implementeren van een aantal sociale infrastructuurprojecten.
Doorheen het hele proces zetten Soudings verschillende particpatiemethodieken
in:
Fase 1
Making Soundings beschrijft het proces van luisteren naar de noden van de
plaatselijke gemeenschap: greep krijgen op de belangrijkste problemen, een
relatie opbouwen met de bewoners en stakeholders en het organiseren van een
eerste reeks activiteiten. Soundings zocht naar bewoners die betrokken willen
worden en blijven bij het hele proces en naar gegevens en elementen om de
database op te starten. Soundings bezocht regelmatig de sociale organisaties in
de wijk om op die wijze beter het sociale netwerk en de plaatselijke problemen
te leren kennen. Zo zette Soundings bijvoorbeeld samen met één van de lokale
scholen een uitgebreid participatietraject op voor de kinderen van de lagere
school.
Participatie-activiteiten opgezet in fase 1:
Walks en talks
Drie geleidde wandelingen waar bewoners maar ook leden van het plaatselijk
bestuur hun idee gaven over het gebied: problemen, kansen, … het gaat om de
beeldvorming, het verhaal, vroeger en nu. Na elke wandeling bracht Soundings op
een informele manier de gegevens en bevindingen samen: landmarks in het gebied
zoals door de bewoners ervaren, hotspots, het gebruik van de publieke
ruimte,…
Participatie met jongeren
Heel vroeg in het proces bleek dat jongeren een belangrijke doelgroep
uitmaken in de wijk. Niet enkel omdat jongeren de toekomst zijn maar vooral
omdat 25 % van de bevolking in deze wijk jonger is dan 19 jaar: één van de
hoogste percentages in heel London. De plaatselijke jongerenwerking verbeeldde
hun wensen, dromen voor de wijk in een muurschildering. De jongerenwerking bleef
actief gedurende het hele traject en ze namen ook deel aan de activiteiten voor
volwassenen.
Samen met de kinderen van de lagere school (5 workshops) werd gewerkt aan een
toekomstbeeld voor de wijk. De kinderen kregen via een speurtocht (Urban Safari)
door de wijk heel concrete vragen voorgelegd en moesten vanuit het heden naar de
toekomst kijken. Kinderen moesten antwoorden op vragen die aangaven hoe zij de
omgeving aanvoelden (veilig, gevaarlijk, mooi, lelijk). Zij werden aangemoedigd
om via al hun zintuigen de ruimte te beschrijven: geuren, smaak, zicht, …..De
open workshop over verleden, heden en toekomst gaf aan hoe ruimte evolueert.
Samen met de kinderen werd een hoge toren in de buurt beklommen om zicht te
krijgen over het terrein en een boottocht gemaakt over de rivier met een bezoek
aan het kanaalmuseum.
Canvasse cards
Aan buurtbewoners en voorbijgangers worden vragen gesteld: wie ben je, wat
doe je, wat vind je over de buurt? enz.. De canvass cards worden op de website
geplaatst zodat buurtbewoners kennis kunnen nemen van de diversiteit aan mensen
en hun meningen/quotes over de site.
Route Mapping
Samen met de deelnemers wordt hun gebruik van de site
in kaart gebracht. Waar wonen ze? Hoe verplaatsen ze zich naar werk, winkel, …?
Welke plaatsen in de wijk gebruiken ze regelmatig? Welke zijn de hot spots? De
te mijden plekken? enz..
Voorbije, huidige en toekomstige pretdag
Stakeholders, jongeren, de bewoners en de lokale overheid werden uitgenodigd
om samen in de vorm van een workshop een eerste richting te geven aan het
planproces. Er werd creatief nagedacht over de toekomst van de wijk. De thema’s
en de inbreng kwam van de deelnemers. Het motto was: hard werken, hard spelen,…
De eerste resultaten waren veelbelovend en de bewoners waren enthousiast over de
methode zodat het ontwerpteam aan de slag kon met de resultaten.
Fase 2
In fase 1 stond creatieve brainstorming centraal. Fase 2 had vooral tot doel
om de stakeholders, bewoners en jongeren en de ontwerpers rond de tafel te
brengen om alle ideeën die in fase 1 het daglicht zagen verder te bekijken en te
beoordelen op hun mogelijke bruikbaarheid voor het ontwerpproces.
Fase 2 startte met een tentoonstelling waarbij de ontwerpprincipes werden
voorgesteld en ter discussie voorgelegd aan de bewoners. De ontwerpers wilden op
die wijze ook aantonen dat ze goed geluisterd hadden tijdens de brainstorming in
fase 1 en rekening hielden met de input vanuit de bevolking.
Grote lunchpicknick
De picknick was vooral een informeel gebeuren met als doel om bewoners te
sensibiliseren en te werven voor de creatieve workshop die kort daarop volgden.
Het event maakte deel uit van de ‘nationale picknick dag’ en vond plaats in het
pepyspark naast de site.
Creatieve workshops
De drie creatieve workshops vormden het belangrijkste onderdeel van fase 2.
De verschillende bevindingen en suggesties uit de eerste fase werden geclusterd
in drie thema’s en verder besproken met de deelnemers. Het doel van de workshops
was inzicht te verwerven in de resultaten van de eerste fase, een verdere
uitdieping van de verschillende thema’s en een eerste lijst prioriteiten op te
stellen voor het masterplan. De workshop die plaatsvond in de namiddag was
gericht naar plaatselijke autoriteiten en stakeholders. De andere twee workshops
die ’s avonds plaatsvonden waren bedoeld voor de bewoners.
Fase 3
In deze fase werden de ideeën en resultaten van fase 1 en 2 door de
ontwerpers samen met de bewoners omgezet in een voorontwerp. Dit gebeurde
tijdens twee workshops waar zowel bewoners, ontwerpers en stakeholders aan
participeerden. De resultaten werden telkens ook gepresenteerd in een
tentoonstelling in het wijkhuis (10 september en 25 oktober 2009).
Fase 4
De gesprekken met de bewoners en de lokale partners leidden tot de opmaak van
een bewonersdiagram waar een samenvatting gemaakt werd van de gesprekken met de
lokale partners en de inbreng van de bewoners in kaart werd gebracht. Je vindt
hier enkele foto’s van buurtvergaderingen: buurtvergadering 1, 2. Dit vormt de basis voor de vierde fase waar verder zal
gewerkt worden aan de concrete projecten en projecten van tijdelijk gebruik.
De diagram toont een kaart van de wijk en duidt met pijlen aan voor welke
punten in de site bewoners voorstellen deden, geïllustreerd met markante
uitspraken van bewoners. Het is eerder een creatieve tekening die het verslag
weergeeft van de bewonersinspraak.
Evaluatie
o2 consult nam deel aan een vergadering met buurtbewoners, de
projectontwikkelaar, het schoolhoofd, lokale politie… om de aanpak van de
participatie met hen te evalueren. De meeste deelnemers hadden het gevoel dat ze
met de participatie opgezet door Soundings werkelijk ook impact hebben gehad op
het proces en de inhoud van het masterplan. Het was een proces in stappen en na
elke stap gebeurde ook een terugkoppeling met de participanten en er werd met
ons rekening gehouden zo verwoordde één van de participanten het. Enkele
deelnemers zagen geen of weinig positieve effecten op de buurt. Opmerkelijke
uitspraak hierbij van een deelnemers was dat de private sector (de
projectontwikkelaar) wel luistert naar de bekommernis van de bewoners, maar dat
dit veel minder het geval zou zijn voor het lokale bestuur. Sommige deelnemers
waarschuwden ook voor de gentrificatie, waarbij oorspronkelijke bewoners zich
uitgesloten voelen en de herwaarderingsinspanningen vooral tegemoet zouden komen
aan hogere inkomensgroepen.
Soudings merkt ook duidelijk op dat zij niet optreden als een
communicatiebureau en niet aan public relations willen doen. Zij zijn
architecten – stedenbouwkundig ontwerpers die vanuit een participatieve
invalshoek aan planvorming doen omdat ze er ook heel sterk van overtuigd zijn
dat dit leidt tot een grotere kwaliteit van de uiteindelijke plannen.
Informatiebronnen en contactgegevens
Design & Access statement (>50MB) Op te vragen via info@kenniscentrumvlaamsesteden.be
Community Involvement Declaration (>50MB) Op te vragen via info@kenniscentrumvlaamsesteden.be
Steve Mc Adam
Fluid – Soundings
steve@fluidoffice.com
http://soundingsoffice.wordpress.com/
www.thewharvesdeptford.com/
