Leegstand en herbestemming

2016

Ontwikkelen van 'Potentieel inzetbare ruimte in kaart (PIRK)

Informatie Vlaanderen (AGIV) voerde in 2015 in opdracht van het Kenniscentrum een haalbaarheidsonderzoek uit dat tot doel had na te gaan in welke mate een aanpak kan uitgewerkt worden die steden toelaat informatie over leegstand en onbenutte ronden accurater en efficiënter te verzamelen zodat beleidsvragen over potentieel inzetbare ruimte beter kunnen worden beantwoord. De voornaamste vaststelling was dat de vermoedenlijst van leegstand die een aantal steden bijhouden een betere basis is om op verder te bouwen dan de gewestelijke registers. De opdracht voor 2016 bevatte 3 werkpakketten die elk een proces in kaart brengen: het samenstellen van een vermoedenslijs op basis van de in- en uitschrijvingen in het bevolkingsregister, van onregelmatige lage verbruiksgegevens gas, elektriciteit, water en van de meldingen van gemeentediensten.

Lokale begeleidingstrajecten haalbaarheidsonderzoeken herbestemming parochiekerken

Het vinden van zinvolle en betaalbare bestemmingen voor kerken ligt niet voor de hand. Bovendien is het belangrijk dat transformaties van kerken niet alleen doordacht maar ook op een gevoelige en kwalitatieve manier gebeuren. Veel lokale betrokkenen ontwikkelen nu al suggesties, visies of parochiekerkenplannen. Maar vooral de stap naar effectieve uitvoering blijkt niet vanzelfsprekend. Vaak rijzen twijfels over de realiteitszin, haalbaarheid en duurzaamheid van de ideeën.
Het Projectbureau 'Herbestemming Kerken' ( een initiatief van de minister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Buitenlands beleid en Onroerend Erfgoed, de Vlaamse minister van Binnenlands Bestuur, Inburgering, Wonen, Gelijke Kansen en Armoedebestrijding, Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten, Vlinter, het Team Vlaams Bouwmeester, het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur en het Kenniscentrum Vlaamse Steden) wil hier een antwoord op bieden.
Het onderzoekt aan de hand van ontwerpen en financiële simulaties of het project op een kwalitatieve en verantwoorde manier te realiseren valt. Gemeentebesturen en kerkbesturen kunnen op basis daarvan op korte termijn gefundeerde beslissingen nemen. In 2016 werden 3 projectoproepen gelanceerd. De selectie van de dossiers uit oproep 1 en 2 zijn intussen afgerond. Je vindt hier meer informatie over het Projectbureau en hier een overzicht van de dossiers die in 2016 begeleid werden.

Website 'tijdelijk anders gebruiken'

Het Kenniscentrum bestudeerde in 2015 aan de hand van binnen- en buitenlandse voorbeelden de condities waaronder tijdelijke invullingen in Vlaanderen een volwaardig instrument kunnen worden. De resultaten werden begin 2016 verwerkt tot een website. Met deze kennisbank wil het Kenniscentrum potentiële initiatiefnemers de mogelijkheid bieden om zich te verdiepen in de kansrijke opties voor tijdelijk gebruik van gronden en panden. De website behandelt mogelijke functies, kritische succesfactoren, vereist wetgevend kader, kostprijs, rol van lokale overheden, administratieve vereisten,… Daarnaast bevat hij intussen 128 gedocumenteerde cases. Je vindt de website hier.

Studienamiddag 'Tijdelijk anders gebruiken'

Gebiedsontwikkeling is in binnen- en buitenland in transitie. Vijftien jaar geleden werden gebiedsontwikkelingen nog in hoge mate centraal aangestuurd door lokale overheden die een masterplan uitrolden. De afgelopen jaren gebeurt ontwikkeling steeds meer in overleg met diverse partijen en bewonersgroepen die de ontwikkeling stapsgewijs mee vorm geven. Steeds vaker ook wachten burgerorganisaties het langdurige (voor)ontwerp- en planproces niet meer af om projectvoorstellen te doen en een terrein of gebouw te claimen voor wijk- en buurtbehoeften en de braakgrond of leegstand met een tijdelijke invulling in te vullen. De kleurrijke en dikwijls ook succesrijke projecten wekken steeds meer de belangstelling van overheden en private grond- en gebouweigenaars. Het concept 'tijdelijk gebruik' introduceert een flexibel, strategisch (participatie) instrument voor interventies van korte duur die tegen lage kost een tastbare sociale, economische en/of culturele meerwaarde voor de omgeving helpen realiseren. Wanneer de overheid ze valideert en partieel integreert in de definitieve bestemming, betekenen ze vaak ook een reële meerwaarde voor de ontwikkeling op lange termijn. Op 23 februari wijdde het Kenniscentrum een studienamiddag aan het thema. Je vindt hier alle presentaties van de studiedag.

2015

Haalbaarheidsonderzoek Potentiële Inzetbare Ruimte in Kaart (PIRK)

De Studie 'Leegstand en herbestemming, inventariserend onderzoek naar beleid en maatregelen' uitgevoerd in opdracht van het KCVS toonde aan dat de vandaag bestaande inventarissen geen betrouwbaar noch integraal overzicht bieden van de leegstand in de steden. Eén van de aanbevelingen van deze studie was te komen tot een nieuw geïntegreerd instrument dat de nodige gegevens moeten kunnen aanleveren om het beleid rond slimme stedelijke verdichting te voeren, dat verschillende gerelateerde problematieken integreert en sector-overschrijdend is. AGIV voerde in opdracht van het Kenniscentrum een verkennend onderzoek naar de haalbaarheid van zo een instrument dat interbestuurlijk tot stand komt. De stuurgroep is dan ook samengesteld uit ambtenaren van uiteenlopende bestuursniveaus: vertegenwoordigers van de steden Aalst, Antwerpen, Gent, Leuven en de VVSG en vertegenwoordigers van Ruimte Vlaanderen en Wonen Vlaanderen. De haalbaarheidsstudie is intussen afgerond en bevat als sluitstuk de in samenspraak met de werkgroep geformuleerde noodzakelijke verdere ontwikkelingen op korte, halflange en lange termijn. Je vindt hier het eindrapport.

Herbestemming kerken

In 2015 werden de 250 gedocumenteerde kerken verwerkt tot een nieuwe website die de bezoeker toelaat om kerken te selecteren op 'ligging' (8 categorieën) en 'huidige functie' (20 categorieën). Voor elke herbestemde kerk werd een fiche opgesteld die naast de ligging en de huidige functie(s) een beknopte historiek van het kerkgebouw bevat alsook foto(s), contactgegevens en linken naar relevante sites.
Verder bevat de website ook alle verwijzingen naar alle van toepassing zijnde wet- en regelgeving, naar de verschillende stakeholders en hun respectievelijke activiteiten en een uitgebreide literatuurlijst. Je vindt hier de website.

Studiedag 'De toekomst van de parochiekerken in Vlaanderen: een maatschappelijke en architecturale uitdaging'.

Op 20 oktober organiseerden het Team Vlaams Bouwmeester en het Kenniscentrum Vlaamse Steden met de medewerking van CRKC, VVSG en Vlinter een studievoormiddag met als thema 'De toekomst van de parochiekerken in Vlaanderen: een maatschappelijke en architecturale uitdaging'. De agenda werd opgebouwd rond concrete afwegingsmethodieken en zeer veel praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Je vindt hier alle presentaties.

Verkennend onderzoek ' Tijdelijk gebruik, duurzame effecten?'

Steeds vaker wachten burgerorganisaties het langdurige (voor)ontwerp- en planproces niet meer af om projectvoorstellen te doen en een terrein of gebouw te claimen voor wijk- en buurtbehoeften en de braakgrond of leegstand met een tijdelijke invulling in te vullen. De eerste stedelijke experimenten met tijdelijk gebruik kwamen tot stand onder invloed van dynamische burgergroepen die met kleine, goed gemikte, goedkope 'tactische' interventies de ruimte wisten in te palmen en veel bijval oogstten bij de bevolking. De kleurrijke en vaak succesrijke projecten wekken steeds vaker ook de belangstelling op van overheden en private grond- en gebouweigenaars. Het Kenniscentrum bestudeerde in 2015 aan de hand van binnen- en buitenlandse voorbeelden de condities waaronder tijdelijke invullingen in Vlaanderen een volwaardig instrument kunnen worden: mogelijke functies, kritische succesfactoren, vereist wetgevend kader, kostprijs, rol van lokale overheden, administratieve vereisten,… Al deze informatie wordt in 2016 verwerkt tot een website die gelanceerd wordt op een studiedag op 23 februari.

2014

Herbestemming kerken

Leegstand van kerken, kloosters en ander religieus erfgoed is een opkomend probleem. In bijna alle centrumsteden werd tijdens het verkennend onderzoek 'slim verdichten' aangegeven dat de herbestemming van kerken een moeilijke oefening wordt. In een aantal steden werd aangegeven dat het voorleggen van inspirerende voorbeelden wel meer goodwill en ruimte creëren. In 2014 inventariseerde en documenteerde het Kenniscentrum 250 herbestemde kerken in binnen- en buitenland.

2013

Leegstand en herbestemming. Inventariserend onderzoek naar beleid en maatregelen

Onderstaande opdracht is intussen afgerond. Je vindt hier het integrale onderzoeksrapport.

In Vlaanderen, waar vrije ruimte een schaars goed is, worden steden (en dorpen) steeds verder uitgebreid ten koste van het open landschap, terwijl binnen de gebouwde omgeving leegstaande gebouwen en terreinen tevergeefs wachten op een nieuwe gebruiker en vandaag niet inzetbaar zijn.

Leegstand van gebouwen en terreinen kan diverse oorzaken hebben. Uiteindelijk komt het er op neer dat een terrein of gebouw niet aan de gestelde eisen voldoet. De oorzaken hiervoor zijn van economische, sociale, culturele en technische aard. Belangrijke trends met betrekking tot leegstand zijn onder andere de leegstroom van de kerken en ander onroerend cultureel erfgoed, vrijkomende defensieterreinen, ziekenhuiscomplexen, grote industriële complexen, de ongecoördineerde aanleg van bedrijventerreinen, de nu al hoge leegstand in kantoorpanden, het vrijkomen van agrarische bebouwing, brownfields, leegstand boven winkels.

Het is overduidelijk dat structurele leegstand ongewenst en disfunctioneel is. Leegstand leidt tot verval met verrommeling en verloedering als gevolg. Ook vanuit het oogpunt van duurzaam en zuinig ruimtegebruik is leegstand niet wenselijk. Leegstaande ruimte binnen bestaand bebouwd gebied vertegenwoordigt immers bouwcapaciteit of potentieel kwalitatief publiek domein.

De beschikbaarheid van informatie bepaalt de mate van maatschappelijk en politiek bewustzijn voor een probleem en de bereidheid om het op de beleidsagenda te zetten. Vrijwel iedereen is het er over eens dat leegstand een negatieve invloed heeft op de sociale, economische en ruimtelijke kwaliteit. Voor de problematiek in algemene zin is dus begrip. Tegelijk bestaat er over de feitelijke stand van zaken, over de aard en omvang van leegstand en herbestemming in Vlaanderen geen geordende kennis. We weten niet wie daarover iets weet. We weten niet waar informatie te vinden is, en als we die hier of daar aantreffen, of die dan wel toegankelijk en actueel is. Kortom, een methodiek van inventarisatie en monitoring bestaat ten aanzien van leegstand nog niet. Kennisontwikkeling, kennisbundeling en kennisoverdracht in relatie tot het thema leegstand zijn gewenst en dienen dus tot ontwikkeling te komen.

Uitvoerders

De opdracht is gegund aan Universiteit Antwerpen - Faculteit Ontwerpwetenschappen voor een bedrag van 34.938,75 € - inclusief BTW.

Timing

De opdracht dient afgerond te zijn tegen eind 2013.

Samenstelling stuurgroep

Olivier David en Annelies Uyttendaele (Aalst)
Isabelle Verhaert (Antwerpen)
Dirk Michiels (Brugge)
Cindy Westhovens (Genk)
Irmine Vermandere (Gent)
Ruth Byloos (Hasselt)
Marjan Coeman en Peter Tanghe (Kortrijk)
Veronique Charlier (Leuven)
Caroline Van Steen en Veerle Costermans (Mechelen)
Peter Jonckheere en Lieve Ongenae (Oostende)
Bart De Witte (Roeselare)
Stefan Bauwens (Sint-Niklaas)
Bart Huysmans (Turnhout)
Caroline Englebert (Vlaamse Gemeenschapscommissie
Stefaan Tubex (Vlaamse Gemeenschapscommissie)
Xavier Buijs (VVSG)

Tijdens de startstuurgroep werden de contouren van de opdracht in overleg met de stuurgroepleden verder verfijnd. Je vindt hier het resultaat daarvan.