Leeswijzer
We selecteerden het stadsdebat over de Grote Markt van Turnhout omwille van
de ideeënwedstrijd als startschot van dit proces en ook voor de wijze waarop dit
stadsdebat werd aangepakt. De heraanleg van een centraal marktplein is bovendien
een herkenbaar thema en het ligt meestal ook gevoelig, vooral dan bij handel en
horeca, ook dat aspect is vertrouwd voor de centrumsteden. Het venijn zit soms
in de staart, zelfs wanneer van in de beginfase veel aandacht gaat naar
informatie en participatie, ontstaan acties tegen onderdelen van het plan. Ook
dat leren we uit de case van Turnhout. Als analoog project maken we in deze nota
de vergelijking met hoe de participatie werd aangepakt voor het Flageyplein te
Brussel.
Grote Markt -
Turnhout
Algemene context van het project
De stad Turnhout telt om en bij de 40 000 inwoners. Als het over
burgerparticipatie gaat heeft Turnhout een naam hoog te houden: de stad bouwde
de voorbije decennia immers heel wat ervaring op met projectmatig werken en hoe
burgers, buurtgroepen, comités,….daarbij betrokken worden. Een sprekend
voorbeeld is de Turnhoutse communicatieraad. In deze communicatieraad werken
politici, ambtenaren en burgers samen rond geplande en in uitvoering zijnde
projecten en worden afspraken gemaakt over de manier van communiceren.
De dienst communicatie heeft een belangrijke en strategische positie binnen
de stad en zit mee aan het stuur voor de participatie van burgers bij stedelijke
projecten. Ook voor de heraanleg van de Grote Markt is de communicatiedienst een
belangrijke speler, dit in nauwe samenwerking met de dienst ruimtelijke ordening
en de dienst wegen en groenbeheer.
Dat er een heraanleg van de Grote Markt moest komen is bovendien een logisch
vervolg van een langer lopend proces van stadsplanning. Het masterplan Turnova
bracht reeds de particuliere positie van de Grote Markt in het stadsweefsel zeer
goed onder de aandacht, er zijn de ontwikkelingen in het nabij gelegen
Brepolsgebouw en het atelier publieke ruimte besteedde een studiedag aan de
Grote Markt van Turnhout.
Chronologische reconstructie van het proces
We vatten de belangrijkste stappen in dit proces samen. We verwijzen hiervoor
ook naar het schema met een procesreconstructie vanwege de Provinciale Hogeschool Limburg
(PHL).
De grote lijnen van het procesverloop:
- 2008 - 2009: Turnhout plant: participatie bij de opmaak van het programma en
het plan
- 2010: Turnhout graaft: planopmaak en archeologisch onderzoek
- 2011: Turnhout bouwt: de werken voor de aanleg zelf
- 2012: Turnhout klinkt: In 2012 is Turnhout cultuurstad Vlaanderen en viert
de stad haar 800-jarig bestaan op een vernieuwde Grote Markt.
2006:
Einde 2006 organiseerde de stad Turnhout een laureatenwedstrijd
‘Ontwerp Grote Markt’: een open wedstrijd waarbij kandidaat-ontwerpers hun visie
en ruimtelijke concepten voorstelden voor de Grote Markt. De ontwerpers brachten
zeer uiteenlopende ideeën naar voren. Zeer interessant voor de jury, maar het riep meer vragen op dan antwoorden werden
gegeven. Het juryverslag vind je hier. De ambities van de stad waren onvoldoende
verwoord, de randvoorwaarden niet scherp geformuleerd… Voor het stadsbestuur was
de conclusie duidelijk: eerst moest verder overlegd worden om tot een scherpere
projectdefinitie te komen, alvorens verder te kunnen onderhandelen. Het
stadsbestuur stelde een externe procesbegeleiding aan – het bureau voor
Architectuur en Planning bvba (Marc Martens) i.s.m. Vectris – met als opdracht
een communicatietraject op te stellen en te begeleiden en thema’s te selecteren
voor een Turnhouts stadsdebat. Dit stadsdebat moest een ambitieus
participatieproces worden waarbij alle betrokkenen mee vorm konden geven aan
zowel het programma als het uiteindelijke plan. Je vindt hier het eindrapport van de procesbegeleiding.
18 mei 2008:
Start van de campagne tijdens de Bloemenmarkt. In
voorbereiding hiervan werd het Turnhoutse stadsdebat aangekondigd in de media:
stadskrant, webstek, stadstelevisie… Andere onderdelen van de campagne waren:
- Banieren op de Grote Markt: foto’s van taferelen op het marktplein gaven een
beeld van de verschillende functies die een marktplein kan vervullen. Doorklik
naar foto’s
- Beklimming van de kerktoren: mogelijkheid om de toren van de
Sint-Pieterskerk te beklimmen om vanuit de hoogte over de Grote Markt te kijken.
Deelnemers konden hun eigen droom voor het marktplein noteren op een groot
suggestiebord. Doorklik foto met post-its op suggestiebord
- Tentoonstelling – van 18 mei tot einde september 2008 – over de
laureatenwedstrijd met discussieruimte en projectie van filmbeelden over en voor
de nieuwe Grote Markt in het infopunt Brepols. Iedereen kon bovendien op
afspraak de tentoonstelling bezoeken en de ruimte benutten voor eigen
leermomenten en/of discussies.
11 juni 2008:
Eerste stadsdebat. Welke betekenis heeft de Grote Markt
voor de inwoners van Turnhout? Dit eerste stadsdebat werd opgevat als een open
vraagstelling waarbij deelnemers op een vaak emotionele en geanimeerde manier de
kans grepen om wat hen op het hart ligt over de markt te ventileren. De
procesbegeleiders structureerden de discussie vanuit vijf discussiethema’s die
ze hadden afgebakend: de verloren geschiedenis, het groen hart, randen en
plekken, activiteiten, mobiliteit. In de marge van het debat konden deelnemers
ook de tentoonstelling bezoeken.
25 juni 2008:
Een reeks van bilaterale gesprekken met direct betrokkenen
zoals stedelijke diensten, De Lijn, horeca van de Grote Markt, beiaardcomité,
commissie van marktkramers,…
9 juli 2008:
Tweede stadsdebat met als doel de randvoorwaarden voor het
ontwerp scherper te stellen. Vanuit de input van het eerste stadsdebat en het
tussentijds overleg presenteerden de procesbegeleiders een voorstel van
ontwerpopgaven. De discussie werd gestructureerd op basis van de eerder
afgebakende thema’s. Je vindt hier de uitnodiging. Opmerkingen/quotes tijdens
het stadsdebat werden rechtstreeks verwerkt in een ppt-presentatie zodat het
publiek direct de eigen opmerkingen kon lezen op groot scherm.
13 september 2008:
Open monumentendag, tentoonstelling van alle
materiaal, wedstrijdelementen, programma….
30 juni 2009:
Tussentijds overleg met horeca
9 juli 2009:
Het verdere overleg met de handel en horeca gebeurt via de
contactgroep ‘horeca & handelaars’. De aanwezigen vragen duidelijke
afspraken over verdere samenwerking.
13 oktober 2009:
Presentatie voorontwerp ‘het salon van Turnhout’ tijdens infovergadering.
2010:
Turnhout Graaft. In het voorjaar van 2010 zorgde een
publiekswerker voor animatie en communicatie over het archeologisch verhaal. Zo
was er de expo in het erfgoedhuis over de geschiedenis van de markt, de
proefputten met spandoeken en oude foto’s, de tentoonstelling ‘het gat in de
markt’. Verder waren er de geleide wandelingen door Turnhoutse stadsgidsen over
archeologie, met elke derde zondag van de maand een thema-wandeling. De
archeologische opgravingen waaraan de publiekswerking werd gekoppeld eindigden
tegen de zomermaanden zodat alle zomers activiteiten zoals de VRIJ-dagen,
beiaardconcerten of Turnhout Kermis gewoon konden plaatsvinden.
30 maart 2010:
Informatievergadering over het ontwerp van de markt.
Maart – juni 2010:
Actie en discussie over erfgoed en parkeren. Er
ontstaat actie tegen de voorgestelde plannen waarbij twee thema’s
terugkeren:
- Behoud van het hekwerk. Mag het hekwerk rond de Sint Pieterskerk verplaatst
worden naar een andere locatie? Hoe groot is de erfgoedwaarde van hekwerk en
muur? Zowel de Heemkundige Kring als leden van onder meer OKRA – trefpunt 55+,
beweging voor gepensioneerden – en nog andere verenigingen beginnen zich te
roeren. Dertien verenigingen richten het actiecomité ‘behoud het hekken’ op. De
stad nodigt alle betrokkenen uit voor een overleg op 25 maart 2010. Een harde
kern zet door en vindt een luisterend oor bij Vlaams Minister Geert Bourgeois,
bevoegd voor het beheer en de bescherming van onroerend erfgoed. In juni 2010
tekent Minister Bourgeois een voorlopig beschermingsbesluit voor het hekken als
erfgoed en beschermd monument.
- De timing van de werken, de hinder tijdens de werken, de signalisatie en
parkeersituatie zijn de items waarrond enkele handelaars en horecazaken zich
organiseren. Zij spanden een kortgeding in tegen de stad en uitten klachten over
de slechte informatie. De stad wint het kortgeding, en zet verder in op intens
overleg met handel en horeca. Dit overleg krijgt vorm via regelmatige gesprekken
met de contactgroep ‘handel en horeca’ en de handelaars ontvangen 14-daags een
bericht over elke evolutie in het dossier. Op 17 maart 2010 was er een grotere
infovergadering met de handelaars van de Grote Markt. De
handelaars laten zich tijdens dit overleg bijstaan door advocaten en ook de
juriste van de stad neemt deel aan het overleg.
Ondertussen zijn de conflicten ontmijnd en is de rust teruggekeerd. Het
geklasseerde hekwerk werd geïntegreerd in het nieuwe plan en er is een
overeenkomst gesloten met de handelaars over de fasering van de werken. Er werd
ook geanticipeerd op hun bezorgdheden door een parkeeraanbod dicht bij de markt
te creëren.
Ingezette informatie- en participatiemiddelen
De term stadsdebat verwijst naar de stadsdebatten op 11 juni en 9 juli 2008
maar is ook een verzamelterm voor alle communicatie- en participatieacties. We
geven hier een opsomming van alle ingezette communicatie en
participatiemiddelen.
Bewonersbrieven: brieven gericht aan de bewoners en handelaars van de Grote
Markt en omgeving met informatie.
Bilateraal overleg: tussentijds overleg met horeca, handelaars, comités,
stedelijke diensten, …..
Bierviltjes met programmapunten over de Grote Markt verspreid
naar aanleiding van Turnhout Graaft. Wie deelnam aan een wedstrijd moest vijf
(naar mekaar verwijzende ) bierviltjes verzamelen en kon een ballonvaart winnen.
Contactgroep ‘horeca & handelaars Grote Markt’
Publieke vergaderingen met voorstelling van voorontwerp en ontwerp.
Nieuwsbrieven en regelmatige info in de Stadskrant ‘Hart vanTurnhout’.
Turnhout Graaft: publiekswerking tijdens archeologisch onderzoek. Er werd
een publiekswerker aangeworven die tijdens het voorjaar van 2010 permanent
verantwoordelijk was voor sensibilisering over het archeologisch onderzoek, de
organisatie van evenementen om het publiek actief te betrekken bij dit
onderzoek. Voorbeelden: tentoonstellingen op locatie, spandoek op de markt met
info, container op de markt, themawandelingen, nieuwsbrieven… (nieuwsbrief 2, 3)
Stadsdebatten: debatavonden op 11 juni en 9 juli 2008.
Tentoonstelling: discussieruimte en projectie over en voor de nieuwe Grote
Markt in het infopunt Brepols: filmbeelden, wedstrijdresultaten,… iedereen kon
bovendien op afspraak de tentoonstelling bezoeken en de ruimte benutten voor
eigen leermomenten en/of discussies.
Verslagboek: iedereen kan fysiek of online beschikken over een verslagboek en
een nota over het proces.
Evaluatie van het proces
De dienst communicatie zou het proces op dezelfde wijze aanpakken, een
leerpunt is wel dat de discussie over het hekwerk niet vroeger in het proces
werd gevoerd. Dat het hekwerk een potentieel discussiepunt zou zijn is niet
verrassend, hier had vroeger op kunnen geanticipeerd worden.
Dat het parkeervrij maken van een marktplein veel emoties zou losweken, zeker
bij handel en horeca, is ook duidelijk. Toch blijft het frustrerend vast te
stellen dat het debat wordt gevoerd door een minderheid van de bevolking. De
meerderheid van de bevolking die niet actief zijn/haar stem laat horen, maar
waarvan velen sympathie koesteren voor de plannen kon onvoldoende worden
gemobiliseerd.
De ontwerpers wijzen op het complexe van dergelijke processen. Er is een
veelheid aan instanties en administraties die advies moeten geven. Elk advies is
gewoon technisch al niet mogelijk, er moeten keuzes worden gemaakt. Ontwerpers
komen soms terecht in de rol van moderator tussen een hoeveelheid aan belangen
en verwachtingen die in een plan moeten vertaald worden, maar een
kwaliteitsvolle heraanleg van een publieke ruimte vertrekt ook vanuit een eigen
ontwerperslogica en is meer dan een optelsom van meningen of belangen. Op een
marktplein komt het stadsleven samen, en daarom is een marktplein heraanleggen
in elke stad een moeizaam proces. Niet elke beslissing die wordt genomen kan
zomaar telkens worden herzien, dan komt men nooit tot resultaten. Dit vraagt ook
een krachtig bestuur met een duidelijke visie dat niet bij elk advies dingen
herroept die eerder werden afgesproken.
Contactgegevens en informatiebronnen
Symposium over ontwerpend onderzoek in de publieke ruimte en de
merités ervan voor het formuleren van een heldere projectdefinitie en
procesorganisatie
Vormgeving van de plannen voor de nieuwe Grote Markt te
Turnhout
www.turnhout.be/turnhoutgraaft
Jan Govaerts en Ben Verdick
Dienst communicatie
stadskantoor, Campus
Blairon 200
2300 Turnhout
014/443345
jan.govaerts@turnhout.be
ben.verdick@turnhout.be
Steven Mateusen
leidend ambtenaar Wegen- en Groenbeheer
stadskantoor,
Campus Blairon 200
2300 Turnhout
014/443311
steven.mateusen@turnhout.be
Hugo Meeus
planoloog, diensthoofd Ruimtelijke Ordening
014/443311
De heraanleg van het Flageyplein – Brussel
Algemene context van het project
De gemeente Elsene en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beslisten in 1999 om
een stormbekken onder het Flageyplein te bouwen. De gemeente wilde daar ook een
ondergrondse parking bij. Om financiële redenen werd overeengekomen dat het
plein zou worden overgedragen aan het Gewest. De financiering van de gemeente
beperkte zich tot de inrichting van de ondergrondse parking. Het afstaan van het
plein aan het Gewest leidde continu tot spanningen tussen gewest en gemeente.
Over de bouw van een ondergronds stormbekken en de heraanleg van het
Flageyplein in Elsene werden de bewoners pas laat geïnformeerd. Bovendien kende
de werf heel wat problemen met als gevolg grote vertragingen met de
funderingswerken. De informatie rond de werf bleef beperkt tot de klassieke
werfborden en een ondoorzichtige werfomheining. De bewoners organiseerden zelf
een openbare vergadering over het gigantische bouwwerf die zich begon af te
tekenen en het beleid werd zeer kritisch bevraagd. Toen zag het Comité Flagey
het daglicht.
Het Comité verruimde zich met partners zoals Parcours citoyen en Disturb,
inter-Environnement Bruxelles en Habitat et Rénovation, en verder ook een
academische instelling als La Cambre Architecture, die is gehuisvest in het
NIR-gebouw op het Flageyplein. Samen vormden zij het Platform Flagey. In het
Platform werkten wijkbewoners, sociologen, handelaars, stedenbouwkundigen,
kunstenaars en vertegenwoordigers van allerlei verenigingen samen.
De actiecomités wensten inspraak in de projectdefinitie en de uitwerking van
de plannen voor het plein. Het Platform Flagey stelde heel de aanpak van dit
project in vraag. Zo was bijvoorbeeld de keuze van het architectenbureau
overgelaten aan de aannemer van de bouw van het stormbekken, zonder enige
motivatie van die keuze. Voor het Platform was dit een signaal dat het nieuwe
plein niet meer moest zijn dan een deksel op het stormbekken.
Het Platform Flagey nam zelf het heft in handen en organiseerde een
ideeënwedstrijd. De organisatie van deze ideeënwedstrijd gebeurde in
samenwerking met onderzoekers van het Centre de Recherche Architecturale de la
Cambre (CRAC). Enkele voorstellen kwamen van de wijkbewoners, maar het merendeel
van de 96 projecten was ingezonden door architectenbureaus, waarvan een aantal
uit Frankrijk, de Verenigde Staten, Duitsland, Israël. De burgerparticipatie was
hier dus eerder beperkt, het waren eerder professionals die voorstellen
instuurden. Maar het feit dat een niet-officiële wedstrijd, met beperkte
middelen maar wel goed gecommuniceerd via website en persberichten, zoveel
respons kreeg, duidt op het belang van een plein zoals het Flageyplein in
Brussel. Bovendien vormden de diverse debatten rond de voorstelling van de 96
projecten eveneens inspraakmomenten. In cafés en op straat was het een
gespreksonderwerp
Een jury moest de symbolische prijswinnaars – de actie was immers niet
officieel – aanduiden. De gemengde jury bestond uit zowel burgers als
deskundigen, Het voordeel van deze aanpak was alvast dat er een vruchtbare
dialoog ontstond waarvan de synthese leidde tot de eerste echte projectdefinitie
voor het plein.
Het gewest reageerde eerst afwijzend, maar na de gewestverkiezingen vond deze
aanpak wel een luisterend oor bij de nieuwe gewestminister Pascal Smet. Het
gewest organiseert in 2004 een internationale architectuurwedstrijd wat een
primeur was voor Brussel. Ook de burgemeester van Elsene schaarde zich achter
het initiatief. Tijdens de overhandiging van de juryprijs voor de ideeënoproep
van Platform Flagey zei hij “ We waren zo druk bezig met het onderliggende
gedeelte, het stormbekken, dat we vergeten waren dat er een plein boven lag”.
Inter-Environnement, en later ook Habitat & Renovation ontvingen
gewestelijke subsidies om een permanent informatiepunt op het plein te
organiseren. MIVB stelde daarvoor een oude tram ter beschikking.
Inter-Environnement en Habitat & Renovation organiseerden verder de
participatie over voorontwerp. Tijdens drie workshops bediscussieerden
geïnteresseerden samen met de ontwerpers het plan.
Op het Flaeyplein staat een standbeeld van Pessoa en dat is voor de ambassade
van Portugal een reden om haar manier bij te dragen tot het procesverloop. Zij
siert de ruimte rond het beeld met azulejos en de zitbanken werden gemaakt door
een Portugees artiest. Dit alles valt in goede aarde bij de vele Portugese
bewoners rond het plein, zeker als bovendien Barroso de inhuldiging van de plek
verzorgt.
Het protest van de bewoners en de professionele aanpak van het Platform
zorgden ervoor dat de situatie kantelde. Wel moest nog een hele lijdensweg
afgelegd worden vooraleer het vernieuwde plein in gebruik kon genomen worden.
Dit door de vele discussies en spanningen tussen enerzijds ministeries en
administraties van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en anderzijds de gemeente
Elsene. Na afronding van de werken blijkt bijvoorbeeld het bekken niet helemaal
waterdicht te zijn met risico’s op wateroverlast bij hevige regenval. Om die
reden dreigt de burgemeester van Elsene de parkeerruimte toch bovengronds in te
richten als het Gewest geen oplossing vindt voor het risico op overstroming van
de ondergrondse ruimte. Het begin van een ware soap tussen gewest en gemeente,
maar in juli 2008 kan het nieuwe plein eindelijk worden ingehuldigd met
toespraken, ontbijt op het plein, kunstinterventies van studenten van La
Cambre…
Chronologische reconstructie van het proces
2002:
De heraanleg van het Flageyplein gaat officieel van start. De
bovengrondse parkeerruimte verdwijnt, de vele bomen worden gerooid. Het
schaduwrijke plein wordt al snel herschapen in een kale modderpoel.
2003:
De werken aan het ondergronds stormbekken leiden tot vragen vanuit
de buurt over de toekomstige heraanleg van het plein. De eerste ontwerpen voor
het plein worden gecontesteerd door de buurtbewoners verenigd in het Comité
Flagey.
Augustus 2003:
- Het Platform Flagey lanceert een ideeënwedstrijd voor
architecten, stedenbouwkundigen, creatievelingen…. De winnende projecten worden
overgemaakt aan de architecten die bezig zijn met de officië¬le plannen
(intussen het bureau Agora) en worden in september tentoongesteld en gebundeld
in een catalogus.
- De voorgestelde heraanleg krijgt een negatief advies
vanwege de overlegcommissie en er wordt een begeleidingscomité in het leven
geroepen met vertegenwoordigers van verenigingen, buurtcomités en overheden om
de wijzigingen verder op te volgen.
Voorjaar 2004:
- De inwoners van de Brouwerijstraat lanceren een petitie
om de geluidsoverlast aan te klagen die veroorzaakt wordt door de vele
vrachtwagens die af en aan rijden naar de werf. Het actiecomité Flagey
organiseert een ludieke manifestatie voor het Flageygebouw om de ongemakken van
de werf aan de kaak te stellen.
- Leden van het Platform Flagey zijn niet
tevreden over de werking van het begeleidingscomité en voelen zich onvoldoende
gehoord en denken dat de plannen toch al zijn uitgetekend.
December 2004:
Minister van openbare werken Pascal Smet organiseert een
internationale architectuurwedstrijd.
Maart 2005:
Zeven laureaten worden uitverkoren om binnen de twee maanden
een concreet project uit te werken voor het plein.
Juni 2006:
De gemeente Elsene verstrekt een positief advies voor de
nieuwe plannen voor het plein.
December 2006:
De burgemeester van Elsene dreigt ermee de parkeerruimte
toch bovengronds in te richten als het Gewest geen oplossing vindt voor het
risico op overstroming van de ondergrondse ruimte (problemen met het
stormbekken). Er ontstaat een lijdensweg aan discussies tussen de bevoegde
ministers van het BHG en de gemeente. De gemeente Elsene dreigt ermee de werken
stil te leggen als het gewest niet met een oplossing komt voor de ondergrondse
parkeergarage.
Februari 2007:
De burgemeester van Elsene tekent beroep aan bij het
gewestelijk Stedenbouwkundig College tegen de vergunning voor de heraanleg van
het plein. Hierdoor zal het werk maanden vertraging oplopen.
Juli 2008:
Na meer dan acht lange, moeizame jaren zit het werk aan het
Flageyplein erop. Het vroegere plein met kasseien dat altijd vol auto’s stond,
is vervangen door een modern, open plein in blauwe steen waar voetgangers vrije
baan hebben.
Vergelijking met case Turnhout Grote Markt
Zowel in Turnhout als Elsene gaat het om een erg cruciaal plein,
beeldbepalend voor die gemeente of stad. In Turnhout is het participatieproces
opgestart en gestuurd vanuit de stedelijke diensten en is vanuit een zorg voor
kwaliteit en het verzamelen van zoveel mogelijk creatieve ideeën een
wedstrijdformule ingezet. De projectdefinitie kwam in Turnhout tot stand na een
participatieproces en stadsdebatten.
Alhoewel ook in Turnhout niet alles even vlot verloopt en vanuit horeca en
groepen die met erfgoed bezig zijn, protesten opduiken is er toch een groot
verschil met het Flagey. Hier werd gestart met een proces zonder enige vorm van
participatie, ontstond er vanuit de civiele samenleving heel wat protest tegen
de plannen opgesteld door de ontwerpers en organiseerden de actiecomités zelf
een wedstrijd om creatieve ideeën te verzamelen. Vanuit het burgerprotest,
gecoördineerd door het Platform Flagey, werd heel de aanpak in vraag gesteld. De
acties van het Platform waren succesvol met als bewijs dat het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest zelf een internationale architectuurwedstrijd uitschreef
om een ontwerper aan te duiden.
Heel het proces liep bovendien heel wat vertraging op door de vele discussies
tussen gewest en gemeente naar aanleiding van problemen met wateroverlast en het
risico dat hierdoor de ondergrondse parkeergarage niet in gebruik konden worden
genomen.
Informatiebronnen en contactgegevens
Artikel Brussel Deze Week
Dominique Nalpas
Platform Flagey
Luikenaarsstraat 20
1050
Brussel
0498/161904
dom.nalpas@skynet.be
Wijkcomité Flagey
comiteflagey@yahoo.fr
Vergadering de eerste donderdag van
elke maand, om 20u, in het café ‘L'Après-Tout’ (op de hoek van de Malibran en de
de Vergniesstraat)
http://www.elsene.irisnet.be/site/nl/02vivrexl/habiter/viedequartier.htm
