Nieuwsbrief 169

​Zoals elk jaar presenteert het Kenniscentrum in haar jaarverslag een overzicht van haar werkzaamheden in het afgelopen jaar. Bij elk beeld hoort één van de thema's of programma's waarrond het Kenniscentrum in de loop van 2022 initiatieven heeft ontwikkeld. Neem hier een kijkje.

​Vorig jaar hebben we de belangrijke programma's Klimaat en Digitale transitie in gang gezet. Het jaarplan van 2024 bouwt voort op de contouren die zich aftekenden voor deze programma's. Zo zetten we in op de governance van het beleidsdomein klimaat in stedelijke organisaties, op het langetermijn renovatiebeleid van privaat en publiek patrimonium en op financieringsvraagstukken. Wat de digitale transitie betreft vervullen we een brugfunctie door flankerend aan het eigen speerpuntenprogramma en het programma Smart Flanders in het overleg met andere partners in het Vlaamse Smart City- en digitaliseringslandschap de stem binnen te brengen van de 13 centrumsteden en de Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel.  Sinds onze Denkdag in 2022 is dit landschap ingrijpend gewijzigd. Initiatieven als Gemeente zonder Gemeentehuis, VLAIO City of Things en ook het speerpuntenprogramma hebben de digitale transitie in de centrumsteden in beweging gezet. Tegelijk worden we geconfronteerd met de opmars van Artificiële Intelligentie, die ook een plaats krijgt in digitale dienstverlening. Het is daarom nodig de conclusies van de Denkdag in 2022 te herijken. We nemen de doelstellingen uit 2022 grondig onder de loep en hertekenen, indien nodig, de krijtlijnen voor het programma Digitale transitie.

Ook in de drie andere programma's Omgeving Beleid Management informatie, Smart Cities en Stadsgenoten leggen we een focus op, samenwerking, innovatie en het aanpakken van de hedendaagse stedelijke vraagstukken. Zo wensen we een opleiding rond het meten van impact op te zetten alsook een traject gericht op het verhogen van de datageletterdheid in de stedelijke organisatie. Daarnaast nemen we initiatieven in voorbereiding van de volgende legislatuur zoals een workshop met focus op draaiboeken en blauwdrukken voor de opmaak van het volgende meerjarenplan. 2024 wordt ook het jaar van de lancering van de nieuwe rechtenverkenner. We formaliseren de City Deal Rechtenverkenner 2.0. waarbij steden en OCMW's uit de centrumsteden het engagement nemen tot het invullen en actueel houden van sociale rechten in de Lokale Producten- en DienstenCatalogus (LPDC). We zetten een train-the-trainer module energiedelen in appartementen op en lanceren een rekentool die kan worden gebruikt bij de simulaties van de terugverdienmodellen voor energiedelen voor individuele appartementen.  Eind 2023 trapte het Kenniscentrum samen met onderzoekers van Universiteit Antwerpen en UHasselt het lerend netwerk InnoFiNS af en speelt hiermee in op de nood aan nieuwe verdienmodellen die private investeringen kunnen activeren. Door middel van een lerend netwerk willen we kennis opbouwen door informatie, ideeën en adviezen uit te wisselen met experts in ruimtelijke planning, waterbeheer en financieel beheer. Bedoeling van dit netwerk is elkaar te helpen bij het oplossen van problemen en feedback te geven. We proberen daarbij cross-functionele, cross-team en cross-silo samenwerking te stimuleren om zo nieuwe zaken te leren, goede praktijken te delen, belangrijke struikelblokken en uitdagingen te identificeren en aan te pakken.

Een bijzondere vermelding verdient het programma Stadsgenoten, dat na 5 jaar tot een inspirerend einde kwam. Hoewel het programma formeel afloopt, blijven we ons inzetten om het thema diversiteit aanwezig te houden binnen het Kenniscentrum. Diversiteit is immers niet alleen een basiskenmerk van het huidige Vlaanderen en haar steden, maar zal ook de kwaliteit van ons samenleven en wijkleven in de toekomst bepalen.

In het licht van de huidige stedelijke uitdagingen, zoals beschreven in ons Verkiezingsmemorandum 2025-2030, is het essentieel dat we onze inspanningen bundelen en innovatieve wegen inslaan. De afgelopen jaren hebben ons geleerd dat de wereld om ons heen voortdurend in beweging is en dat steden, als motoren van verandering, een sleutelrol spelen in het vormgeven van de toekomst. Het memorandum heeft ook de waarde van samenwerking en de noodzaak van een sterk Vlaams stedelijk beleid benadrukt. Als Kenniscentrum zijn we toegewijd aan het faciliteren van deze samenwerking en het creëren van een omgeving waarin steden, de Vlaamse overheid en andere partners elkaar vinden en samenwerken. Veel leesplezier met ons jaarplan 2024 dat je hier vindt.

​In 10 jaar tijd zakte het aantal buitenspelende kinderen met 37 procent. Dat is een probleem, want buitenspelen is belangrijk: kinderen leggen sociale contacten, leren hun grenzen kennen, bewegen meer en maken plezier. Om deze daling te onderzoeken, vroeg Kind & Samenleving in 5 stedelijke buurten meer dan 120 kinderen naar hun favoriete speelplekken, drempels die zij ervaren en de rol van hun ouders.

Uit het onderzoek blijkt dat er soms simpelweg te weinig speelplekken zijn. De speelplekken die er zijn, blijken niet altijd geschikt voor alle leeftijdsgroepen. Veel verkeer in de buurt zorgt daarnaast voor hinder: speelplekken zijn daardoor moeilijker bereikbaar en op straat spelen gaat vaak niet. Alleen spelen, vinden kinderen bovendien minder leuk. Dat maakt het belangrijk dat er veel andere kinderen in de buurt wonen. Verder is het vertrouwen van ouders in de sociale controle op straat van belang. Om het buitenspelen te redden, moeten drempels worden verlaagd. Lokale besturen, jeugd- en sportverenigingen, ouders en buurtgenoten kunnen daaraan bijdragen.

Wie meer wil weten, vindt hier een artikel. Het volledige onderzoek van Kind & Samenleving, een samenvatting van het onderzoek en een inspiratiegids voor lokale besturen vind je hier.

​Onder de noemer 'Klimaatwijken' lanceerden het Departement Omgeving, het Team Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap in het voorjaar van 2020 een projectoproep om lokale besturen te ondersteunen bij concrete reconversieprojecten op schaal van een wijk. Uit de kandidaturen werden drie steden (Kortrijk, Leuven en Mechelen) gekozen en voor elk van de projecten werd een multidisciplinair ontwerp- en onderzoeksteam aangesteld.

Het leertraject Klimaatwijken vertrekt van de hypothese dat het meerdere voordelen biedt om verschillende uitdagingen op vlak van energie, klimaat en ruimte aan elkaar te koppelen, de transformatie op schaal van de wijk aan te pakken, en in te zetten op een meer collectieve, gebiedsgerichte en geïntegreerde aanpak. De wijk vormt immers een tussenschaal waarop de wisselwerking tussen energieverbruik, mobiliteit, bebouwingsstructuur, ruimtegebruik, waterbeheer, materiaalverbruik en biodiversiteit via ontwerp onderzocht en verbeeld kan worden.

Het testen van die hypothese levert, behalve veel waardevolle inzichten, ook een aantal nieuwe vragen op waar het beleid, de onderzoeks- en praktijkwereld verder mee aan de slag moeten. De eindpublicatie 'Klimaatwijken' brengt de belangrijkste inzichten uit de drie klimaatwijken in Leuven, Mechelen en Kortrijk in beeld, toont aan dat de energie- en klimaattransitie bij uitstek ook een ruimtelijk vraagstuk is, benoemt een aantal 'sporen van verandering' waarop moet ingezet worden en eindigt met een vooruitblik en een pleidooi voor een heus reconversieprogramma.

Je vindt hier meer informatie over de klimaatwijken. Meer informatie over klimaatwijk Ter Elst Leuven en klimaatwijk Mechelse Vesten en de beide eindrapporten vind je hier en over Klimaatwijk Walle in Kortrijk en het bijhorende eindrapport hier.

De eindpublicatie 'Klimaatwijken' tenslotte vind je hier.

​Digitale Veiligheid en ICT worden steeds belangrijk binnen de overheid, steeds vaker komt dit onderwerp aan bod in vergaderingen. GDPR, AVG of CRM doen vaak nog wel een belletje rinkelen, maar wat dacht je van letterwoorden als DRP, IPsec of SIEM? Je wordt ook als niet-expert steeds vaker geconfronteerd met het pittige vakjargon van de Digitale Veiligheid. Daarom vind je nu het Lexicon van de Digitale Veiligheid op Vlaanderen.be. Dit overzicht biedt een heldere en toegankelijke gids om u te helpen begrijpen waar het allemaal om draait, van 'Aanvullende maatregelen' tot 'Zero-day aanval'.

Je komt hier meer te weten over het Lexicon en je kan het vakwoordenboek hier zelf ontdekken.

​Eind mei lanceerde Stad Antwerpen het digitale klantenportaal "Mijn Sociaal Dossier" voor kwetsbare inwoners. Via dit platform kunnen klanten van de sociale centra hun dossier digitaal opvolgen. Zo hebben ze meer controle over en inzicht in hun eigen dossier en moeten ze minder naar een sociaal centrum. Klanten kunnen via het portaal hun begeleider contacteren, afspraken maken, documenten en attesten uploaden en hun gegevens controleren. Tegelijk kunnen maatschappelijk werkers efficiënter beoordelen wie welke steun nodig heeft. Om de drempel tot de digitale tool te verlagen staan digihelpers klaar. Zo krijgen kwetsbare burgers laagdrempelige ondersteuning om op eigen tempo en met de juiste begeleiding kennis te maken met de digitale dienstverlening. De uitrol gebeurt in 2 fases om de kwetsbare Antwerpenaren extra te ondersteunen. Vanaf begin juni staan digihelpers klaar om de klanten van de sociale centra van Borgerhout en Hoboken-Kiel verder te helpen. In het najaar volgt de uitrol naar de andere sociale centra. Mijn Sociaal Dossier werd meegefinancierd door 'Gemeente Zonder Gemeentehuis'. Meer informatie over de lancering van het klantenportaal vind je hier en meer informatie over het project, inclusief een introductievideo hier. Het Gemeente Zonder Gemeentehuis project kan je hier inkijken.

​Volgens een berekening van de Vlaamse Regering komt ongeveer 30 % van de 1.800 parochiekerken in aanmerking voor een herbestemming. Wat kan er in mijn kerk? Dit is een vraag waar veel lokale besturen en kerkbesturen mee worstelen. Als hulp bij het formuleren van een antwoord op die vraag ontwikkelde het agentschap Onroerend Erfgoed samen met het Platform Toekomst Parochiekerken een methodiek die lokale besturen kan helpen om inzicht te krijgen in de ruimtelijke kwaliteiten en toekomstmogelijkheden van hun kerkenpatrimonium.

Om uit te maken of het bestemmingsprofiel iets voor jou is, werkten ze een stappenplan uit. Bij een positief antwoord op die vraag kan je meteen verder aan de slag met de handleiding om tot een bestemmingsprofiel te komen, wat helpt om toekomstkeuzes te maken over de parochiekerken. Door middel van een profiel-werksessie worden betrokkenen aangespoord om samen en op een nieuwe, objectieve manier naar hun patrimonium te kijken. Het bestemmingsprofiel vormt de synthese uit deze sessie en bestaat uit 3 onderdelen: (1) een inschatting van de erfgoedwaarden, (2) een beeld van de bouwfysische toestand, (3) een beoordeling van de ruimtelijke mogelijkheden van het gebouw. 

Je vindt hier het stappenplan. Hoe je dit aanpakt lees je in het draaiboek dat je hier vindt. Meer informatie en andere nuttige documenten die kunnen helpen bij de opmaak van het profiel, zoals een bezoekwijzer, een presentatie en invulfiche vind je hier. Wie vragen heeft of op zoek is naar specifieke begeleiding, kan contact opnemen met het Platform Toekomst Parochiekerken.

​In een stad spelen veel veranderingsprocessen tegelijkertijd: kleine aanpassingen en grote onderhoudsprojecten in de openbare ruimte, investeringen zoals uitbreiding van het elektriciteitsnet, verdichtingsopgaven, grote gebiedsontwikkelingen en integrale vernieuwing van de openbare ruimte als gevolg van rioolvervanging of uitrol van een warmtenet. En al deze opgaven moeten worden bekostigd en georganiseerd.

Binnen de Nederlandse City Deal gaat men met deze uitdaging aan de slag en wordt de vraag gesteld hoe het financiële systeem binnen een gemeente beter kan ingericht worden om aan die permanente transformatieopgave te voldoen en om meer recht te doen aan de lifecycle en circulaire aanpak van de stad. En welke wijzigingen hiervoor noodzakelijk zijn.

Daarbij ligt de focus op het doorbreken van de financiële schotten tussen de werelden van vastgoed- en gebiedsontwikkeling en beheer. In het essay wordt een pleidooi gehouden om de openbare ruimte niet de sluitpost te laten zijn in de transitie van de stad, maar juist leidend en om de financiering en het opdrachtgeverschap daarop aan te passen. 

Het volledige essay over de bekostiging van het beheer van openbare ruimte in vastgoed- en gebiedsontwikkeling vind je hier en meer over de City Deal hier.

​In juli is er geen nieuwsbrief. Je mag ons weer in je mailbox verwachten in augustus. Voor de thuisblijvers doen we extra ons best en stofferen we tijdens de vakantiemaanden uitbundig onze homepage met nieuwe items.