Nieuwsbrief 158

​Op vraag van het Atrium centrumsteden en in samenspraak met het Kenniscentrum Vlaamse Steden lanceerde het departement Omgeving midden 2021 een onderzoeksopdracht over de ruimtelijke impact van corona in de Vlaamse stedelijke context. De studie ontleedt de ruimtelijke impact over sectoren en beleidsdomeinen heen, die elk geconfronteerd werden met andere effecten en uitdagingen ten gevolge van de pandemie. Daarnaast houdt het onderzoek rekening met een diverse impact op verschillende ruimtelijke omgevingen op korte en lange termijn. Finaal worden in deze studie uitdagingen, strategieën en mogelijke acties geformuleerd.
Het eerste luik van de studie richt zich op het analyseren van de ruimtelijke impact van corona op Vlaanderen en de diversiteit aan maatregelen als reactie daarop. In het tweede luik worden leerlessen uit de pandemie getrokken die worden samengevat in zeven uitdagingen. In dit luik staat een scenario-oefening centraal als middel om de veerkracht van Vlaanderen vanuit een langetermijnperspectief te benaderen. Scenario-denken stelt ons in staat om na te denken over een onzekere toekomst. De scenario-oefening maakte het mogelijk om tendensen uit het eerste luik te vertalen naar de toekomst. Het derde luik verkent ten slotte op welke manier actoren nu op een strategische manier met de ruimtelijke uitdagingen kunnen omgaan.
Een brede doelgroep kan gebruik maken van de resultaten van deze studie. In eerste instantie wordt gemikt op stedelijk beleid in lokale en Vlaamse overheden. Maar uit de thematische gesprekken of onderzoeken kan ook informatie worden gehaald door andere actoren (schoolbestuurders, kantoorontwikkelaars, … ) en alle (boven)lokale overheden. Omdat het format van een uitgebreid eindrapport niet altijd geschikt blijkt om snel en gericht informatie over te brengen of te begrijpen, werd een extra interactief document ontwikkeld. Aan de hand van een visueel overzicht, kunnen actoren de verschillende onderdelen van dit rapport en de uitdagingen verkennen.
Het rapport ‘Ruimtelijke lessen uit de corona epidemie – Tendensen, scenario’s en uitdagingen’ vind je hier en de interactieve pdf ‘Ruimtelijke lessen uit de corona epidemie - 7 ruimtelijke uitdagingen voor overheid, steden en gemeenten’ hier.

​Kortrijk heeft zijn sociale dienstverlening naar de wijken gebracht. Waar er eerder een verzameling was van de sociale dienstverlening in het sociaal huis, wordt er nu ingezet op wijkwerking in één van de 12 wijkcentra.

Het is niet vanzelfsprekend voor inwoners die recht hebben op hulp- en dienstverlening om naar het OCMW te stappen, ook de fysieke afstand mag niet onderschat worden. Die vaststelling bracht het Kortrijkse OCMW ertoe om enkele jaren geleden met Europese steun het sociaalwetenschappelijk experiment MISSION op te zetten. Gedurende drie jaar werd de impact gemeten van verschillende methodieken in de sociale dienstverlening. Hieruit bleek dat huishoudens met een eigen belangenbehartiger er sneller op vooruitgingen dan gezinnen die op een ‘klassieke’ manier benaderd werden.

De resultaten van dat onderzoek leiden nu tot een nieuw concept: wijkgericht sociaal werk. De sociale dienstverlening gebeurt niet langer vanuit 1 sociaal huis, de maatschappelijk werkers hebben voortaan hun stek in één van de 12 wijkcentra, dicht bij de inwoners voor wie ze werken en volgens het principe: één gezin, één plan en zoveel mogelijk één maatschappelijk werker of casemanager.

Je vindt hier meer informatie over de nieuwe aanpak ‘wijkgericht sociaal werk’, wie liever kijkt dan leest, vindt hier een filmpje. Alle informatie over MISSION vind je hier.

​Een gezonde mix aan functies in de stads- en dorpscentra verhoogt de leefbaarheid en bevordert het ruimtelijk rendement. En daar horen dus ook bedrijven bij. Veel niet-hinderlijke bedrijven kunnen namelijk probleemloos economische activiteiten uitvoeren naast woningen, recreatieve voorzieningen en gemeenschapsvoorzieningen en dan hebben we het niet alleen over handel en horeca, maar ook over productiebedrijven en -ruimtes. Helaas staan deze locaties onder druk, ze worden ingesloten door woonweefsel of verdreven naar de rand van de stad of naar bedrijventerreinen. Nochtans vullen we de schaarser wordende ruimte op bedrijventerreinen beter in met bedrijven die hinder veroorzaken of mobiliteitsimpact hebben.

Als lokaal bestuur heb je verschillende mogelijkheden om werklocaties in het woonwerkweefsel te behouden of er nieuwe bij te creëren. De voorbije jaren hebben de VVSG, VLAIO en het Kenniscentrum Vlaamse Steden verschillende ondersteunende trajecten opgezet. Deze werden voorgesteld op twee studiedagen in januari 2022 en april 2023. Je vindt hier de presentaties van de 2 studiedagen en de toolbox.

​De komende maanden voert de stad Hasselt een aantal wijzigingen door aan het parkeren in de binnenstad met als doel om het parkeercomfort in en de toegankelijkheid van hun binnenstad te verhogen voor specifieke doelgroepen (bewoners, medische zorgverstrekkers, personen met een beperking) en korte bezoekjes van 30 minuten.

Daarom worden op een aantal plaatsen bestaande betaalparkeerplaatsen omgevormd naar voorbehouden parkeerplaatsen voor deze doelgroepen en naar kortparkeerplaatsen (max. 30 min). Daarbij wordt vanzelfsprekend de wettelijke signalisatie aangepast. Bovendien worden op deze plaatsten, om de parkeerregels op die plaatsten te verduidelijken, opvallende stickers aangebracht. De stickers zijn 45x45 cm groot en hebben een specifieke kleur en een duidelijk pictogram. Ze moeten parkeerders er op wijzen dat op die parkeerplaats speciale parkeerregels gelden. De werken starten in mei en zijn afgerond in de loop van de zomer.

Een overzicht van alle werkzaamheden in het kader van het project, inclusief een blik op de parkeerstickers vind je hier.

​Of het nu gaat over oude of kapotte koelkasten of mixers, gsm’s of computers, er valt nog heel wat te verbeteren aan het lot van onze afgedankte toestellen. We kopen te snel nieuwe apparaten in plaats van de oude te herstellen. Herstellen blijkt vaak complex en arbeidsintensief, dus komt recyclage vaak nog neer op vermalen tot snippers, te hergebruiken als grondstoffen, in plaats van nog bruikbare onderdelen te recupereren. Aan de KU Leuven werken ingenieurs aan een hightech-aanpak om ons elektrisch en elektronisch afval efficiënter te herstellen en duurzamer te ontmantelen.

In het SmartRe project ligt de focus op het herstellen van wasmachines. Een slimme app herkent het toestel en biedt herstellers onmiddellijk informatie nodig voor de herstelling, denk aan handleidingen of informatie uit andere herstellingen. In de SUDE Piloot wordt voor het hergebruiken van componenten een robotarm ingezet die aangestuurd door artificiële intelligentie het niet te herstellen toestel razendsnel ontmantelt. Werkende componenten worden dan herbruikt bij het opbouwen van een nieuw toestel (remanufacturing). Een toestel dat niet hersteld kan worden of waarvan de onderdelen niet hergebruikt kunnen worden, wordt ultiem gerecycleerd. Ook voor het slim herkennen van grondstoffen in te recycleren elektronica wordt high tech ingezet, dat zorgt voor zuiverder grondstoffen en minder sorteerwerk.

Lees hier hoe hight tech precies wordt ingezet bij het herstellen, herbruiken of recycleren van toestellen. Wie liever kijkt en luistert vindt hier een filmpje over het SmartRe project en hier over de SUDE Piloot.

​Lokaal Dienstencentrum Cosmos, gelegen in de superdiverse wijk Kuregem, wil ouderen uit hun isolement halen en zet tegelijkertijd in op het bouwen van bruggen tussen culturen en generaties. Alhoewel het buurtrestaurant dat dagelijks een driegangenmenu aan 7 euro per persoon aanbiedt, een cruciale rol speelt in dit verhaal, is eten allerminst de enige activiteit waarmee Cosmos mensen uit hun zetel haalt. Zo biedt Cosmos internationale, intergenerationele inleefreizen aan en bruist het centrum -de living van de buurt- dagelijks van de activiteit (taallessen, de maandelijkse viering van jarigen, praatgroepen, gym tonic -gymnastiek voor senioren -, een geleid bezoek aan de synagoge, dansfeestjes …). Medewerkster Aïcha Aalouchi over het verbinden van mensen doorheen culturen: “Het begint met goed naar iedereen luisteren. Als organisatie moet je bewust zijn wie je bezoekers zijn en wat de culturele gewoonten, gebruiken en gevoeligheden zijn. Daarnaast kan je die kennis over de verschillende culturen ook vergroten onder je publiek. Zo groeien mensen meer naar elkaar toe. Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld in de ramadan samen met de moslima’s een avond georganiseerd voor alle niet-moslims. We begonnen met een quiz met vragen over de ramadan. Alle moslima’s verdeelden zich over de verschillende teams, zodat elk groepje wat hulp had. Na de quiz was er een dessertenbuffet en muntthee en we sloten af met een dansfeestje. De interactie was heel mooi om te zien. Je merkte dat mensen voorbij de hoofddoek begonnen te kijken en de mens zagen. Dit jaar met Pasen organiseerden we een gelijkaardige avond, want er zijn ook christelijke bezoekers die dan het einde van hun vastentijd vieren.” Lees hier meer over het leven in Lokaal Dienstencentrum Cosmos.

​Daken staan de laatste tijd steeds meer in de belangstelling als potentiële ‘grote ruimtebieder’ voor verschillende stedelijke opgaven. Dat de potentie van daken aanzienlijk is, blijkt onder meer uit een analyse van de gemeente Rotterdam. Deze stad blijkt te beschikken over ruim 18 vierkante kilometer aan platte daken die gebruikt kunnen worden. Toch heeft pas 3 procent van dit areaal daadwerkelijk een functie gekregen (Van Geest, 2022).

Ook een analyse van de gemeente Zoetermeer maakt deze potentie inzichtelijk. Zo bieden de platte daken van het stadshart van deze gemeente ruimte aan circa 4 voetbalvelden met zonnecollectoren (stroom voor ruim 600 huishoudens), 7 voetbalvelden met groen, 10 olympische zwembaden voor waterberging (vertraagde waterafvoer) en 1.000 nieuwe woningen door op te toppen (LG Architecten, 2019). Jeroen Scholten, strategisch adviseur stedelijke vernieuwing bij de gemeente Zoetermeer pleit in zijn onderzoek ‘Slim schaken op (platte) daken’ voor een dakenaanpak die integraal en structureel van karakter is. Aan de hand van de ervaringen in 8 gemeenten in Zuid-Holland, de dichtstbevolkte provincie van Nederland, ontwikkelde hij zes bouwstenen voor een gemeentelijk dakenbeleid.

Daarin pleit hij voor het maken van een zelfstandig dakenbeleid op basis van de zogenaamde vierkleurenbenadering met ‘groene’, ‘blauwe’, ‘gele’ en ‘rode’ daken. Groen staat daarbij voor natuur en biodiversiteit, blauw voor waterberging, geel voor duurzame energieopwekking en rood voor wonen, werken en cultuur.

De tweede bouwsteen betreft de dakeninstrumenten, zoals een dakenkansenkaart, die helpen om de stap van beleid naar uitvoering te maken. Daarnaast pleit hij ook voor het identificeren van de dakenstakeholders, het ontwikkelen van haalbare daken-businesscases, het gebruik maken van één of meerdere sturingsfilosofieën en het afbakenen van gebieden volgens type dak waar je als gemeente een bepaalde aanpak wenst te voeren. Daarnaast geeft hij een hele reeks aanbevelingen voor gemeenten die de daken van de gebouwen op hun grondgebied meer en beter wensen in te zetten.

De complete scriptie vind je hier en de synthese hier. Informatie over de Duurzame Daken Kansenkaart vind je hier.

​Frederik Gerits (ILVO-UGent) onderzocht in zijn doctoraat de impact van de landschappelijke verwevenheid en de variaties daarin op de gezondheid van het platteland. Met de hulp van een geëngageerde groep burgerwetenschappers beheerde en monitorde hij 41 identieke 1m²-tuintjes die geplaatst werden in landschappen die sterk van mekaar verschilden op vlak van inrichting, landbeheer- en gebruik. De methode die hij voor dat onderzoek ontwikkelde, is baanbrekend en kende intussen navolging in een groot Europees project (Fabulous Farmers). Een opvallende vaststelling was het verschil in de insectengemeenschap die de burgerwetenschappers observeerden terwijl de tuintjes op dezelfde manier beheerd werden. Nu blijkt dat de landschappelijke omgeving dit verschil in biodiversiteit verklaart. Verder werd ook duidelijk dat bomen en struiken een grote bufferfunctie uitoefenen tegen weerextremen: in omgevingen met meer akkerbouw en verharde oppervlakken schommelden de temperaturen en het bodemvochtgehalte in de tuintjes meer.

Deze resultaten stellen de uitdaging maar ook de kansen op het platteland scherp. Het is ten eerste duidelijk dat niet één actor -de landbouwers – maar meerdere actoren verantwoordelijk zijn voor de gezondheid van de landbouwomgeving. Dat zet vraagtekens bij beleidsmaatregelen die focussen op financiële impulsen voor één actor die inspanningen levert op één perceel. Interessanter is het om te investeren in lokale samenwerkingsverbanden waarin landbouwers en andere plattelandsactoren samen werken aan een groener en meer biodivers landbouwlandschap. Daarnaast is het duidelijk dat door gerichte ingrepen in het landschap effectief winst te boeken valt voor landbouw, mens en omgeving.

Een artikel over het Citizen science project vind je hier en een video waarin het onderzoeksopzet wordt uiteengezet hier. De resultaten van het BEL-Landschap project vind je hier.

​In juli is er geen nieuwsbrief. Je mag ons weer in je mailbox verwachten in augustus. Voor de thuisblijvers doen we extra ons best en stofferen we tijdens de vakantiemaanden uitbundig onze homepage met nieuwe items.